Bağımlılık; yeterli bilgi ve beceriye sahip uzmanlar tarafından önlenebilir veya tedavi edilebilir. Bağımlılık multidisipliner bir alandır. Bu nedenle çok farklı bilim dallarından insanların karşılaştığı bir sorundur.
Farklı disiplinlere yönelik hazırladığımız İstanbul Bağımlılık Sempozyumu bilimsel toplantısından sonra şimdi de Bağımlılık Atölyeleri ile alanda yapılacak uygulamaları sizlerle paylaşmak istiyoruz.
Atölye 1: Bağımlılıkta İyileşme Planının Hazırlanması
Eğitimci: Prof. Dr. Kültegin Ögel – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi / İstanbul Bilgi Üniversitesi
Açıklama: Bu atölye; alkol/madde kullanan bir vakayla ilk görüşme sonunda bir tedavi/iyileşme formülasyonunun nasıl yapılacağı konusunda olacaktır. Riskler ve buradan doğan ihtiyaçlar nasıl saptanır, nasıl bir yol izlenir, karşılaşılan güçlükler ve bunları aşma yolları hakkında bilgi verilecektir. Bağımlılık Danışmanlığı Matriksi adını verdiğimiz bu formülasyon anlatılırken vaka örnekleri üstünde çalışılacaktır. Katılımcıların atölye sonunda bağımlı vakalarda tedavi/iyileşme formülasyonu yapması konusunda bilgi ve beceri kazanması hedeflenmektedir.
Atölye 2: Bağımlılık tedavisinde relaps önleme yöntemleri
Eğitimci: Uzm. Dr. Cavid Guliyev – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Açıklama: Bağımlılık remisyon (düzelme) ve relapslarla (tekrar aynı düzeyde kullanma) giden kronik bir hastalıktır. Kişinin alkol maddeyi bırakması kadar tekrar başlamaması da önemlidir. Alkol madde kullanıcısı çoğu zaman bir anda tekrar kullanmaya başladığını ve bunu nasıl olduğunu anlamadığını ifade eder. Oysa ‘tekrar kullanmaya başlama’ kendini çok önceden farklı şekillerde gösterir ancak kullanıcı bunu farketmez. Bu nedenle relapsın önceden farkedilmesi ve önlenmesi önem arz etmektedir. Bunu kişiye terapistin öğretmesi gereklidir.
Bu atölyede relapsa yol açabilecek risk faktörleri ve bunlarla başa çıkma yöntemlerinin anlatılması hedeflenmektedir.
Atölye 3: Bağımlılık tedavisinde kabul ve kararlılık terapisi (ACT)
Eğitimci: Doç. Dr. Serdar Nurmedov – Acıbadem Sağlık Grubu
Açıklama: ACT’te amaç, kişinin potansiyelini en üst düzeye çıkarıp daha anlamlı ve değerleri doğrultusunda bir hayat sürmesi için gerekli olan psikolojik esnekliği sağlamak. Psikolojik esneklik, farkındalık, kabul, kararlılık ve davranış değişikliği süreçleri sayesinde elde edilir. ACT alkol-uyuşturucu kullanımı gibi problemli davranışı istenmeyen duygu/düşünce/hatıra/his ve olaylardan bir kaçınma davranışı olarak kavramsallaştırır.
Bu atölye de konuştuğumuz dili ve zihnimizi yalnızca bize yardımcı olacak şekilde kullanmayı ve psikolojik esnekliğe dair; burada ve şimdi olarak (an’da olmak), olumlu/olumsuz tüm duygu ve düşüncelere karşı açık olarak (kabul), zihin ve düşünceleri izleyip, arasına mesafe koyarak (ayrışma), ne uğruna ve ne için yaşadığımızı, neyin önemli olduğunu hatırlayarak (değerler), kendi değerlerimiz doğrultusunda gereğini yaparak (değerler doğrultusunda davranışlar), kim olduğumuzun farkında olduğumuzun farkına vararak (bağlamsal benlik) temel kavramlar üzerinde durulacaktır.
Atölye 4: Eş Bağımlılık ve eş bağımlılarla çalışma
Eğitimci: Uzm. Psk. Melike Şimşek – Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM)
Açıklama: Eş bağımlılık, bağımlı bireyin yakınlarının bağımlılık sürecinin doğasını inkar eğiliminde olduğu, bağımlı tarafından bildirilen mazeretleri sorgulamadan kabul ettiği, bağımlıya karşı sorumlu ve suçlu hissettiği ve farkında olmadan bu suçluluk duygusunun bağımlılık davranışının sürmesine neden olduğu durumu açıklayan bir kavramdır. Kişinin eş bağımlı olmasına zemin hazırlayan çeşitli faktörler mevcuttur, bunlardan bazıları:
- Herhangi bir bağımlılığın olduğu ortamda büyümek
- Alkol / madde / sex vb. bir bağımlılığı olan bireyle yaşamak
- Erken yaş travma öyküsü
- Duygusal açıdan baskılayıcı ortamda yaşamak
- Ailede veya içinde bulunulan sosyal sistemde sınırların net çizilmemiş olması şeklinde sıralanabilir.
Yapılan çalışmalar eş bağımlılık özelliklerinin daha çok kadınlarda görüldüğünü göstermektedir. Fakat eş bağımlılık tanımının geçerli ve kabul edilebilir net bir tanımının olmaması bu kavramla çalışmayı zorlaştırmaktadır.
Bu atölyenin amacı, katılımcıların eş bağımlılığı doğru tanımalarını ve değerlendirmelerini sağlamak, eş bağımlılığa yönelik müdahale tekniklerini uygulamalı olarak göstermek ve bağımlılık alanında çalışan / çalışmak isteyen kişilerin eş bağımlılık kavramına karşı farkındalıklarının artmasını sağlamaktır. Eş bağımlılığa müdahale kapsamında utanç ve değersizlik duyguları, sosyal ve duygusal immatürite, kayıplarla başa çıkabilme yöntemleri üzerinde çalışmalar yapılması planlanmaktadır.
Atölye 5: İnternet/Oyun bağımlılığında aile ile çalışma
Eğitimci: Uzm. Psk. Kinyas Tekin – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Açıklama: İnternet oyun bağımlılığında aileler ile çalışılması gerektiğini düşünüyorum çünkü, internet/oyun bağımlısı bireylerin ailelerine yönelik yapılan çok sayıda çalışma; bu ailelerde işlev bozukluğu olduğunu gösteriyor. Bu çalışmaların en önemli bulgunun da zayıf bir ebeveyn-çocuk ilişkisi olduğunu söyleyebiliriz. Ailelerde daha az ebeveyn denetimi, daha az destek, daha az iletişim, daha az sıcaklık ve sevgi, daha fazla cezalandırma ve reddetme gibi tutumlar gençlerin ailelerine daha fazla yabancılaşmasına zemin hazırlamaktadır. Ayrıca çocuklukta fiziksel ve cinsel suiistimal, güvensiz bağlanma, mükemmeliyetçi ve başarılı çocuk beklentisi ile oluşan kültürel ve aile baskısının da internet/oyun bağımlılığına zemin hazırladığını çalışmalar göstermektedir.
Bu atölyede hedefimiz, aile içinde oluşmuş eski ve şimdiki problemler üzerine çalışmak, aileye iletişim becerileri kazandırmak, çocuklarına kural ve sınır koyma, sorumluluk verme ve sorumluluklarını sürdürme becerisi kazandırmak, ailenin çocuklarına yeni hobiler, aktiviteler bulmaları için teşvik etmelerini sağlamak gibi konular çalışılacaktır.
Atölye 6: Bağımlılık tedavisinde internet temelli yaklaşım: SambaSoft
Eğitimci: Uzm. Psk. Olcay Zehra Tuna – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Açıklama: Sambasoft, Alkol-Madde kullanıcısının bağımlılık hastalığının doğası ve iyileşme sürecine ilişkin bilgilenmesini sağlayan, çevrimiçi (online) çalışan interaktif bir psikoeğitim ve kendini izleme programıdır.
Bu atölyede, bağımlılık tedavisinde kullanılmakta olan internet tabanlı psikoeğitim programları gözden geçirilecek; Sambasoft uygulaması hakkında bilgi verilecek ve katılımcılara uygulamanın kullanım hakkı sağlanacaktır.
Atölye 7: Bağımlıyı anlamak ve bağımlı ile çalışmak
Eğitimci: İyileşme Danışmanı Evrim Akbaş – Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM)
Eğitimci: İyileşme Danışmanı Latif Çıvgın – Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM)
Açıklama: Bağımlılık alanında çalışanların en sık karşılaştığı durumlardan biri olarak kabul edilen bağımlının bırakmak istememesi, danışman ve danışan arasındaki ilişkide en temel meydan okumalardan biri olarak karşımıza çıkar. Görüşmelere bağımlının bırakmak istememesi, danışmanın da bırakmak istemeyi sağlamaya çalışması arasındaki gerilim hakim olur, gerilimin dozajı arttıkça bağımlı daha çok bırakmayı istemekten uzaklaşır ve en sonunda görüşmelere gelmeyi bırakır. Öte yandan bağımlının maddelerle olan ilişkisinde neyi, nerede ne zaman, neden ve nasıl bırakmak istediği ve istemediğine dair yaşadığı karmaşayı dinlemek ve dinlerken de ona kendini göstermek değişim için alan açar ve bu alanda bağımlı ne yapmayı istiyorsa onun için güç kazanmaya ve yapmaya hazırlanmaya başlar.
Atölye 8: Bağımlı ebeveynlerin çocukları ile çalışma
Eğitimci: Uzm. Psk. Burcu Oğuzdoğan – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Açıklama: Bağımlı ebeveynlerin çocukları ile çalışma atölye çalışması kapsamında katılımcıların kazanacağı bilgi ve beceriler: bağımlı ebeveynlerin çocuklarının özelliklerini derinlemesine anlamak, bu çocukların yaşadıkları ve içinde bulundukları durumun olası sonuçlarının aileye nasıl açıklanacağı, süreç içerisinde aile ile çalışılacak konular, ihtiyaç değerlendirme sürecinde kullanılacak materyaller, terapi sürecinde çalışılması gereken temel alanlar ve yaklaşımlar, süreçte kullanılacak aktivite örnekleri ve klinik ortamda uygulanma örnekleri.
Atölye 9: Bağımlılıkta psikoeğitim
Eğitimci: Uzm. Psk. Özge Kalkan – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Eğitimci: Uzm. Psk. Sevinç Bezek – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Açıklama: Psikoeğitim, bağımlılık tedavisinin temel bileşenlerinden biridir. Genel Bağımlılık Bilgisi Psikoeğitimi, farklı modüllerden oluşan bir psikoeğitim programıdır. Kişiyi bağımlılık ve bağımlılığın etkileri hakkında bilgilendirmeyi ve yaşamını düzenlemesinde yardımcı olmayı hedefler. Özellikle relapsı önleme ile ilgili yürütülen çalışmalarda, psikoeğitimin geniş bir yer tuttuğu görülmektedir.
Psikoeğitim, relaps olasılığını azaltan bilişsel bir müdahale olmakla birlikte; davranış değişikliğini destekleyen yararlı psikolojik ilkelere dayanmaktadır.
Bu nedenle, psikoeğitsel çalışmalarda bireysel ihtiyaçların saptanması ve hastaya özgü psikoeğitim modellerinin geliştirilmesinin önemlidir.
Bu atölye süresi boyunca;
Bağımlılık Bilgilendirme (BİLGE)
Bağımlılıkta Bilişsel Eğitim (BABİL)
Yaşam Biçimi Düzenleme
Kaymayı Tanıyın
Psikoegitimleri içeren Genel Bağımlılık Bilgisi Psikoeğitimi (BİBAP) uygulamalı olarak anlatılacaktır.
Atölye 10: Bağımlılıkta yerel düzeyde akran temelli önleme yöntemi (MANNE)
Eğitimci: Uzm. Psk. Sema Balık Okutan – Küçükçekmece Belediyesi
Eğitimci: Uzm. Psk. Zeynep Burcu Eriki – Küçükçekmece Belediyesi
Açıklama: Mahalle Anneleri Projesi; toplum temelli bir bağımlılık önleme projesidir. Küçükçekmece Belediyesi Bağımlılıkla Mücadele Danışmanlık ve Rehabilitasyon Merkezi (BAYAMER) tarafından geliştirilmiş olup, Küçükçekmece Kaymakamlığı ile birlikte yürütülmektedir.
Bağımlılık alanındaki çalışmaların sonucu olarak; ailelerin bağımlılık hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığı, çocuklarında madde kullanımından şüphelendikleri zaman onlara nasıl yaklaşacakları ve nasıl yardımcı olacakları konusunda yoğun kaygı yaşadıkları vb. gibi gözlemler elde edilmiş olup, bu gözlemler ışığında toplum temelli bir önleme projesinin hayata geçirilmesinin gerekliliği ortaya çıkmıştır.
MANNE Projesi; küçük gruplar ve akran eğitimi aracılığı ile büyük kitlelere ulaşıp, bağımlılık ve sonuçları hakkında bilgilendirme yapıp bilinçli, bağımlılıktan uzak ve refah düzeyi yüksek bir toplum elde etmeyi amaçlamaktadır.
Atölye 11: Bağımlılıkta kompüterize nörobilişsel değerlendirme: MoodCog
Eğitimci: Uzm. Psk. Özge Kalkan – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Eğitimci: Uzm. Psk. Begüm Ceren Yüksel – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Açıklama: MoodCog, bağımlılıkla ilişkili olarak bozulan nöropsikolojik işlevlerin değerlendirilmesine yönelik bir bataryadır. Bağımlılık, davranışsal kontrol ve davranışsal regülasyondan sorumlu önemli beyin yapılarının fonksiyonlarının yetersiz hale gelmesi ile kendini göstermektedir. MoodCog, ana olarak dört nöropsikolojik işlevi ölçmektedir: Dikkat, Dürtüsellik, Risk Alma ve Hafıza. Testlerin her biri yaklaşık 15 dakikadan oluşmaktadır. Klinisyenler, bozulma gördükleri alana ilişkin danışanlarını yönlendirebilirler. Testlerin sonunda detaylı veri dökümüne ulaşabilirler.
MoodCog, spesifik olarak bozulmuş olan nöropsikolojik işlevlerin saptanmasını ve bu işlevlere yönelik eğitim programlarının geliştirilmesine katkıda bulunacaktır.
Atölye 12: Bahis bağımlılığında tanı ve tedavi planı oluşturma
Eğitimci: Uzm. Psk. Kinyas Tekin – Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi
Açıklama: Şans olarak nitelendirilen ve sonuçları öngörülemeyen kumar, bağımlılık aşamasına geldiğinde kişisel, mesleki veya ailevi hedefleri bozan, para veya başka kazançlar elde etmeye yönelik sürekli, yineleyici ve uygunsuz davranış olabilmektedir. Bu problem danışanda ekonomik, ailesel, sosyal ve intihara kadar gidebilen psikolojik problemlere sebep olabilirken aileyi de ekonomik ve sosyal açıdan ciddi boyutlarda etkilemektedir. Bu nedenle ruh sağlığı çalışanlarının tedavi sürecini her aşamada etkin yapılandırmaları önemlidir.
Bu atölyede kumar oynama davranışının tanımlanması, risk düzeyinin belirlenmesi ve kişiye özgü bir tedavi planın oluşturulma süreci vakalar üzerinden tartışılacaktır. Bununla birlikte kumar bağımlılığında sık görülen nüks önleme çalışmaları ve ailenin tedavi sürecine dahil edilmesi paylaşılacaktır.